| بازاندیشی سیاست پولی غیرربوی در بانکداری اسلامی: از چالش‌های نهادی تا طراحی ابزارهای کارآمد |
| کد مقاله : 1039-CONFERENCE (R1) |
| نویسندگان |
|
سیدامید آذرکسب *1، محمد رجبی2، سیدحسین خواسته3 1باشگاه پژوهان بانک سپه-دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی 2باشگاه پژوهان بانک سپه 3دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی |
| چکیده مقاله |
| نرخ بهره در اقتصاد متعارف ابزاری کلیدی سیاست پولی است؛ اما در بانکداری اسلامی مسئله نفی مطلق نرخ بهره نیست بلکه منع ربا یعنی دریافت بهره قطعی بدون مشارکت در ریسک است. از منظر فقه، اضافه در چارچوب عقود مشروع، اعم از ثابت (مرابحه) یا متغیر (مشارکت)، خارج از مصداق ربا دانسته می‌شود و می‌تواند مبنای ابزارهای پولی شرعی قرار گیرد. بر این اساس، بانکداری اسلامی نیازمند بازآفرینی سازوکارهایی است که هم از منظر فقهی غیرربوی و مشروع، و هم از نظر اقتصادی و نهادی کارآمد باشند. این مقاله با رویکرد تطبیقی-کاربردی سه مسیر تنظیم عرضه پول را بررسی می‌کند: عملیات بازار باز مبتنی بر صکوک دولتی، به‌کارگیری عقود مشارکتی در تسهیلات بین‌بانکی، و مدل بانکداری ذخیره کسری اخلاق‌محور. مطالعه تطبیقی ایران، مالزی و سودان نشان می‌دهد موفقیت ابزارهای غیرربوی بیش از تطابق فقهی به عواملی چون شفافیت حقوقی، عمق بازار ثانویه، استقلال سیاست‌گذار پولی و انسجام نهادی وابسته است. یافته‌ها نشان می‌دهد مالزی با صکوک اجاره کوتاه‌مدت و زیرساخت نهادی منسجم الگویی موفق ارائه کرده، در حالی که سودان علیرغم حذف بهره به‌دلیل ضعف زیرساخت‌ها و ناپایداری اقتصاد کلان به اثربخشی پایدار نرسیده است؛ ایران نیز با پیشینه قانون‌گذاری در مسیر گذار به عملیات مؤثر قرار دارد. مقاله با ارائه چارچوب سیاستی نشان می‌دهد تحقق سیاست پولی غیرربوی کارا مستلزم نوآوری ابزار، توسعه بازارهای ثانویه شرعی، اصلاحات نهادی و تعمیق تعامل میان فقه و اقتصاد است و در پایان راهبردهای اجرایی برای طراحی ابزارهای عملیاتی در بسترهای مختلف پیشنهاد می‌شود. |
| کلیدواژه ها |
| سیاست پولی اسلامی، صکوک دولتی، بازار ثانویه شرعی، بانکداری مشارکتی، ذخیره کسری اخلاق‌محور، نهادهای پولی اسلامی. |
| وضعیت: پذیرفته شده |